دلایل سرگیجه

سرگیجه، منگی و عدم ‌تعادل از علائم شایعی هستند که در مراجعه بزرگسالان به پزشک گزارش می‌شود. تمامی این علائم مواردی هستند که امکان دارد در نتیجه یک اختلال دهلیزی محیطی (اختلال در عملکرد ارگان ‌های تعادلی در گوش داخلی) یا اختلال دهلیزی مرکزی (اختلال در عملکرد یک یا چند بخش از سیستم اعصاب مرکزی که به پردازش تعادل و اطلاعات محیطی کمک می‌کند) باشد. اگرچه ایجاد هر سه علائم ممکن است یک دلیل داشته‌ باشد؛ ولی معانی متفاوتی دارند و توصیف دقیق موجب تمایز بین یک تشخیص موفق و یک مورد غیر موفق است.

منگی، یک احساس سبکی، ضعف یا بی حسی در سر ایجاد می‌ کند. برخلاف منگی؛ سرگیجه ، یک حس چرخش و دوران ایجاد خواهد کرد و درک حرکات خود یا اشیا اطراف را مختل می‌کند. اختلال تعادل ، به معنای بی‌ثباتی، عدم‌ تعادل یا از دست دادن تعادل است که اغلب با بی‌نظمی مکانی و سرگیجه همراه می‌ شود. البته این نشانه به‌ تنهایی نیز ممکن است رخ دهد.

تقریبا همه افراد چند ثانیه عدم آگاهی از موقعیت را در جهت های مختلف تجربه کرده‌ اند. برای مثال زمانی‌که شخص یک فیلم سه بعدی تماشا می‌ کند در مدت کوتاهی توهم یک حرکت یا سقوط را همراه با عبور تصاویر درک خواهد کرد. بروز مکرر حملات سرگیجه – باتوجه به اینکه تنها چند ثانیه یا چند روز به طول می‌ انجامد – ممکن است از نشانه ‌های اولیه اختلال عملکرد سیستم وستیبولار باشد، به‌ویژه زمانی‌که همراه با جابه‌ جایی سر و بدن باشد. در مقابل منگی امکان دارد از نشانه های  اولیه اختلال سیستم وستیبولار علاوه بر طیف وسیعی از مشکلات قلبی عروقی، عصبی، متابولیک، بینایی و روانی باشد. همچنین امکان دارد که شخص ترکیبی از مشکلاتی همچون اختلال پیش ‌رونده سیستم وستیبولار همراه با اختلال بینایی همچون آب مروارید یا یک اختلال عصبی همچون سکته مغزی را داشته ‌باشد.

به دلیل علل مختلف ایجاد کننده ی سرگیجه و منگی این که به یک تشخیص درست برسید امکان دارد بسیار طولانی و سخت باشد.

مفاهیم

منگی ( Dizziness)

احساس سبکی در سر، ضعف، بی حسی وعدم ثبات به معنی منگی و گیجی است. این حالت دوران یا چرخش در سر را شامل نمی ‌شود.

سرگیجه ( Vertigo)

احساس حرکت یا چرخش در سر خود یا در اشیا اطراف.

عدم تعادل

ناپایداری، عدم تعادل یا از دست دادن آن که اغلب با عدم آگاهی ازموقعیت‌ همراه است.

عدم ‌آگاهی از موقعیت محیطی

حسی که در آن شخص نسبت به موقعیت افقی یا عمودی بدن خود بی اطلاع می‌ شود.

منگی که به دلیل اختلال سیستم وستیبولار به وجود بیاید

بدن انسان  تعادل خود را به کمک اطلاعاتی حسی که از سیستم های زیر دریافت می ‌شود حفظ می‌ کند:

• بینایی
• گیرنده‌ های حرکتی (حسگرهای لمسی در کف پا، تنه و ستون فقرات وجود دارند)
• سیستم وستیبولار (گوش داخلی)

اطلاعات حسی که از این سه سیستم جمع‌ آوری می‌ شوند،در ساقه مغز گردآوری و پردازش می‌ شوند. در پاسخ  نیز ، فیدبک مناسب به چشم ‌ها برای حفظ ثبات دید و ماهیچه ها  جهت حفظ تعادل و وضعیت بدن فرستاده می شود .

سیستم وستیبولار سالم ، قابل اعتماد ترین اطلاعات را در خصوص جهت یابی محیطی فراهم می ‌کند. سیگنال‌های بهم‌ ریخته یا بعضا ناقص دریافتی از گیرنده ‌های حرکتی یا بینایی معمولا توسط سیستم وستیبولار اصلاح می شود . هنگامی که سوار بر اتومبیل هستید ودر کنار یک ریل قطار قرار دارید ،مشاهده ی عبور قطار  ممکن است احساس حرکت یا احساس سبکی سر در شما ایجاد کند. در عوض جبران ناهنجاری ‌های سیستم وستیبولار مشکل‌ است. دقیقا همان گونه که یک قاضی در دادگاه براساس مدارکی که دو طرف ارائه می‌کنند قضاوت می‌کند سیستم وستیبولار نیز در نقش یک گره‌ بازکن درمورد اطلاعات متناقض دریافتی از سیستم های حسی عمل می‌کند. هنگامی که سیستم وستیبولار درست عمل نکند دیگر به حل تناقضات دریافتی از دیگر سیستم های حسی کمکی نمی‌کند و این مسئله منجر به بروز سرگیجه، منگی و عدم تعادل خواهد شد.

مشکلات خاص سیستم وستیبولار

اختلال عملکرد سیستم وستیبولار در اغلب اوقات از جراحت سر، افزایش سن و عفونت ویروسی ایجاد می شود. همچنین دیگر بیماری‌ها ، ژنتیک و فاکتورهای محیطی ممکن است علت اصلی این مشکل باشند یا در تشدید آن مشارکت کنند. دلایل سرگیجه که به اختلال عملکرد سیستم وستیبولار مرتبط است در ادامه لیست شده ‌اند:

• شوانومای وستیبولار که به عنوان نورومای آکوستیکی نیز شناخته می ‌شود یک تومور خوش‌ خیم است که روی عصب دهلیزی رشد می کند.
• بیماری خود ایمنی گوش زمانی اتفاق می افتد که قابلیت‌های دفاعی و عملکرد نادرست سیستم ایمنی بدن به سلول ‌هایی که در گوش هستند آسیب می‌رساند. تشخیص ‌های خاص شامل مواردی همچون سندرم کوگان (Cogan’s syndrome )، گرانولوماتوز وگنر(Wegener’s granulomatosis )، لوپوس سیستمیک (systemic lupus )، سندرم سوژرن (Sjogren’s syndrome ) و ورم مفاصل (rheumatoid arthritis ) می‌شود.
• سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم ( BPPV ) بر اثرکنده شدن اتوکنیا ها از جای خود وجمع شدن آنها دربخشی از گوش داخلی حاصل می‌گردد. BPPV معمولا در اثر جراحت یا ضربه به سر یا تخریب سلول ‌های مویی داخل گوش در اثر فرآیند طبیعی افزایش سن رخ می ‌دهد.
• سرگیجه گردنی نوعی از سرگیجه یا عدم تعادل را ایجاد می کند که از درد گردن و مواردی همچون ضربه یا آسیب ، آرتریت گردن یا دیگر عوامل منشا می‌ شود.
• کلستاتوما، رشد بی رویه ی پوست ناحیه ی گوش میانی که در پشت پرده صماخ است،می باشد. این بخش به ناحیه جمجمه و گوش داخلی تجاوز می کند و تخریب زیادی را ایجاد خواهد کرد.
• بزرگ شدگی محل کانال‌های وستیبولار با مایعات اندولنفاتیک که به کیسه اندولنفاتیک متصل است. در این حالت عملکرد مجرا و کیسه آندولنف ، زمانی که کانال‌ ها بزرگ ‌تر از اندازه طبیعی خود باشند مختل می‌شود.
• لابیرنتیتیت و نوریت وستیبولار التهاباتی هستند که از عفونت ویروسی ناشی می‌ شوند و به شنوایی و عملکرد سیستم وستیبولار آسیب می ‌رساند و یا ممکن است تنها عملکرد سیستم وستیبولار را مختل کند که تحت نام نوریت وستیولار شناخته می ‌شود.
• سندرم مال دو دبرکمان ( Mal de débarquement ) احساسی لرزش یا حرکتی که بعد از یک سفر دریایی یا دیگر انواع سفر ایجاد می‌شود.
• بیماری منییر یا تجمع مایع اندولنف اولیه به دلیل نقص در مقدار، ترکیب یا فشار اندولنف (یکی از مایعات موجود در گوش) ایجاد می شود که بیماری پیش رونده است.
• میگرن همراه با سرگیجه ، که ممکن است با سردرد و نشانه‌ های دیگر وستیبولار همچون سرگیجه عدم تحمل حرکت، دوران سر خودبه خودی، حساسیت به نور و صدا، وزوز گوش، عدم تعادل و عدم موقعیت آگاهی محیطی همراه باشد.
• اوتیت مدیا یک عفونت باکتریایی در گوش میانی است و مننژیت نوعی عفونت باکتریایی در مغز است که امکان دارد به گوش داخلی نیز گسترش پیدا کند.
• اوتوسکلروز، وضعیتی که استخوان ها در آن در وضعیتی قرار می گیرند که منجر به کاهش شنوایی می‌شوند و در گذر زمان به ناحیه گوشه داخلی تجاوز می‌کند.
• سمیت گوش ( Ototoxicity ) به علت تاثیری که داروهای شیمیایی ایجاد می‌کنند ، به وجود می‌آید که موجب آسیب به سلول های مویی اعصاب گوش داخلی یا عصب دهلیزی – حلزونی می شود.
• فیستول پری لنف ایجاد پارگی یا نشت دراثر جراحت یا ضربه درغشای دریچه گرد یا بیضی، که پوسته ایی نازک و کوچک جهت جداسازی گوش میانی از مایعات گوش داخلی است.
• ترشح کانال فوقانی ( Superior canal dehiscence ) یک بازشدگی در استخوان در برگیرنده ی مجاری نیم دایره‌ای در داخل گوش داخلی است.
• هیدروپس اندولنف ثانویه که به معنی ناهنجاری در کمیت، موقعیت و فشار مایع آندولنف است.
• فشار عروقی عصب دهلیزی یک ناراحتی در بخش وستیبولار است که در اثر فشاری که رگ‌های خونی به عصب دهلیزی- حلزونی وارد می‌کند ایجاد می‌شود.

دلایل غیر سیستم وستیبولار سرگیجه :

منگی و گیجی امکان دارد به طیف گسترده‌ای از مشکلات به ویژه جریان خون و مشکلات قلبی و عروقی مرتبط باشد. دلایل غیر وستیبیولاریِ سرگیجه در زیر ذکر شده‌اند.

• آنوریسم یک نقطه ضعف در دیواره شریان است که به خون اجازه رخنه از دیواره رگ‌ ها را می‌ دهد. آنوریسم یک واقعه فاجعه ‌بار است که اگر شدت بگیرد موجب منگی و گیجی و اختلال هنگامی که راه می‌روید می‌شود.
• آریتمی ،ضربان قبل نامنظم یا غیرطبیعی است که منجربه کاهش جریان خون به مغز می‌شود و حالت غش یا احساس ضعف را ایجاد می‌کند.
• آترواسکلروزیس، سخت شدگی یا باریک‌ شدگی شریان‌های ورتبرال (مهره ای ) است. در افراد مسن تر که فشار خون بالا دارند پلاک درون شریان‌ها جمع می‌شود. این مسئله ورودی شریان‌ها را باریک می‌کند و از جریان مناسب خون جلوگیری به عمل می‌آورد. وراثت یکی از عواملی است که در بروز این مشکل نقش دارد.
• رفلکس سینوس کاروتید در افراد جوان به‌ سرعت کار می‌کند ولی گاهی در سالمندان روند بسیار آهسته‌تری دارد؛ به خصوص افرادی که گردش خون معیوبی دارند. سینوس کاروتید به کاهش جریان خون در شریان کاروتید بسیار حساس است. با یک افت جریان خون، ایجاد رفلکس موجب تنگی رگ‌ های خونی ارگان های پاینی و گشادی رگ‌ ها در سر می‌ شود تا فشار خون در سر طبیعی نگه داشته شود و خون کافی به مغز برسد.
• وجود نقص در دریچه قلب که عموما دریچه آئورت را درگیر می‌ کند که این مشکل موجب تنگی دریچه آئورت می‌ شود و از جریان مناسب خون به مغز جلوگیری می‌ کند.
• کمبود آب در بدن باعث ایجاد سبکی در سر می‌شود و روی چندین سیستم بدن تاثیر می‌گذارد.
• افرادی که به آرتروز شدید پیشرونده ی ستون فقرات مبتلا هستند ، امکان دارد تشکیل خار استخوانی در آن ها گسترش پیدا کند و فشار ناشی از بر روی سرخرگ مهره ایی موجب تداخل در ارسال خون به مغز شود.
• آمبولی در صورت ایجاد لخته خون در اطراف دریچه‌ای از قلب که به درستی کار نمی کند یا با آرتریت به سمت مغز فرستاده شده‌ است ایجاد می‌ شود و موجب سکته مغزی خواهد شد. از جمله اثرات سکته مغزی منگی و گیجی موقت است. البته اگر آمبولی به سمت سیستم وستیبولار حرکت کند سرگیجه‌ های شدیدتری را ایجاد خواهد کرد.
• حمله قلبی به ندرت ممکن است موجب ایجاد منگی و گیجی شود اگر این مشکل بروز کند علت آن کاهش جریان خون به مغز است.
• هایپرونتیلیشن (Hyperventilation ) ،در طی تنفس سریع و مکرر میزان کربن دی اکسید خروجی از بدن بیش از حالت طبیعی خواهد بود. زمانی که این اتفاق می افتد مقدار کربن دی اکسید خون کاهش پیدا می‌ کند و در عملکرد سلول ‌های مغزی اختلال ایجاد خواهد کرد که یکی از علائم آن منگی و گیجی موقت است.
• عوارض دارویی ؛ برخی از دارو های خاص از جمله انواع با نسخه یا بدون نسخه ممکن است موجب ایجاد گیجی و منگی موقت شود.
• اختلالات سیستم عصبی مانند نوروپاتی محیطی( کاهش عملکرد اعصاب در پاها منجر می ‌شود) و بیماری مولتیپل اسکلروز(MS ) ممکن است موجب عدم تعادل و منگی ‌شود.
• افت فشار خون ارتواستاتیک ( Orthostatic hypotension ) که در افراد مسن تربه خصوص آن هایی که با دیابت و مشکلات گردش خون درگیر هستند شایع است،دیده می شود .در افرادیکه فشار خون پایینی دارند و گردش خون در بخش های پایینی بدن کم است، هنگامی که فرد در حالت نشسته یا خوابیده قرار دارد و خیلی سریع برمی‌خیزد منگی و گیجی یا احساس ضعف رخ می ‌دهد ولی در ادامه بدن به طور طبیعی با تغییر موقعیت سازگار می ‌شود. با این حال زمانی که مشکلات جریان خون در این مکانیسم مداخله می‌ کنند ،این علائم ایجاد می شود.
• آستئوآرتریت یک بیماری مفصلی است که دهانه مهره‌ های گردن که رگ های خونی در آن قرار دارند را باریک می‌ کند. انسداد مهره ‌های گردنی بر ارسال جریان خون مناسب به مغز و ساقه مغز که اطلاعات تعادلی را کنترل می‌ کند تاثیر می ‌گذارد. این مسئله موجب منگی و گیجی و احساس سبکی در سر می ‌شود. این وضعیت به اصطلاح نارسایی پایه ایی مهره ای ( vertebral basilar insufficiency ( گفته می ‌شود. اگر این تنگ شدگی در این شریان اتفاق بیافتد دیگر شریان ‌ها تدریجا و طی زمان بزرگ می‌ شوند و در عملکرد دیگر رگ ‌های خونی مداخله می ‌کند. این رویداد که گسترش گردش خون جانبی نامیده‌ می ‌شود در صورت باریکی ناگهانی شریان (به عنوان مثال اگر آمبولی کاملا جریان خون را قطع کند) رخ نمی‌ دهد( فرآیند تدریجی است ). در چنین ممکن است ، مرگ در اثر سکته بروز کند.
• استرس، تنش عصبی یا خستگی ممکن است عملکرد ساقه مغز را تحت تاثیر قراردهد و به کاهش اتوماتیک رفلکس کنترل تعادل منجر شود. این مسئله سطح فعالیت قشر مغز را افزایش می ‌دهد که به حفظ تعادل از طریق کنترل ارادی حرکت عضلات کمک کند. این فرآیند امکان دارد موجب احساس سبکی در سر و عدم ثبات و تعادل شود.
• وجود یک تومور امکان دارد در عملکرد ساقه مغز، مخچه (مرکز هماهنگی مغز) یا بخشی از قشر مغز که حرکات عضلانی ارادی را کنترل می‌ کند تداخل ایجاد خواهد کرد.
• سندرم وازوواگال (Vasovagal syndrome ) یک پاسخ در سیستم عصبی است که باعث نابودی ناگهانی تن عضلانی در رگ های خونی محیطی می شود.
• اختلالات بینایی ممکن است در مواردی رخ دهد که شخص از نسخه عینک جدید یا بیوفوکال  (عینک دو کانونه ) استفاده کند یا مبتلا به آب مروارید باشد.
• فشار خون داخل جمجمه وقتی اتفاق می افتد که فشار مایع مغزی نخاعی (CSF) بیش از حد باشد.

سرگیجه ناشی ازچندین نقص حسی:

حفظ تعادل و ثبات زمانی که بیش از یک مشکل در سلامتی وجود دارد بسیار سخت است. یک اختلال خفیف وستیبولار اگر با یک اختلال بینایی ترکیب شود بسیار مسئله‌ ساز خواهد شد. توانایی جبران مشکلات وستیبولار زمانی که با یک بیماری یا آسیب‌ دیدگی همراه است پیچیده خواهد بود و موجب سرگیجه شدید می‌ شود ارزیابی دقیقی که شامل بررسی دقیق تاریخچه درمانی باشد در تشخیص صحیح و درمان ضرورت دارد.