هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه

تجمع مایع آندولنف نوعی اختلال در گوش داخلی است که بر مایع آندولنف حلزون، دستگاه دهلیزی یا هردو تاثیر می گذارد. باوجود این‌که علت اصلی و تاریخچه این مشکل ناشناخته است اعتقاد پزشکان بر این است که در نتیجه ناهنجاری‌ هایی در مقدار ،ترکیب و/یا فشار آندولنف به وجود می آید. (آندولنف مایع درون کیسه آندولنفاتیک که قسمتی از گوش داخلی است، می باشد)

در یک گوش داخلی طبیعی ، آندولنف در یک حجم ثابت و با غلظت ثابت و مشخصی از سدیم، پتاسیم، کلراید و دیگر الکترولیت‌ ها وجود دارد. این مایع سلول‌های حسی گوش داخلی را شستشو می‌ دهد و به آن ‌ها کمک می ‌کند که به صورت طبیعی عمل کنند. در گوش داخلی که تحت تأثیر هیدروپس قرار دارد کنترل سیستم مایع آندولنف از دست رفته یا آسیب ‌دیده می‌ شود . این مسئله موجب بی‌ ثباتی در مقدار و تاثیرگذاری آندولنف در پاسخ به تغییرات گردش مایعات و الکترولیت‌ها در بدن می  ‌شود.

علل هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه

هیدروپس‌ آندولنفاتیک ممکن است اولیه یا ثانویه باشد. تجمع اندولنفاتیک اولیه که به نام بیماری منیر شناخته می‌شود هیچ علت شناخته شده‌ ای ندارد. تجمع اندولنفاتیک ثانویه در پاسخ به یک رویداد یا شرایطی خاص بوجود می ‌آید. به عنوان مثال ممکن است پس از ضربه مغزی یا جراحی گوش یا به همراه اختلالات گوش میانی همچون آلرژی یا اختلالات سیستمیکی همچون دیابت یا بیماری خود ایمنی بوجود آید.

علائم هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه

علائم هیدروپس معمول شامل احساس پری یا فشار در گوش‌ها، وزوز (صدای زنگ یا هر سر و صدایی در گوش)  کاهش شنوایی، سرگیجه یا عدم تعادل می‌شود.

تشخیص و آزمایش 

تشخیص این مشکل اغلب به صورت بالینی و براساس مشاهدات و بررسی‌های تاریخچه و الگوی علائم بیمار توسط پزشک انجام می‌شود. البته آزمایشات قطعی، تشخیص بالینی را به اثبات خواهد رساند. برای مثال ناهنجاری‌های خاص در آزمون الکتروکلوگرافی (که پاسخ هشتمین اعصاب جمجمه را به محرک کلیک یا تن برست مشخص می‌ کند) یا ارزیابی شنوایی (جهت بررسی عملکرد شنوایی) جهت اثبات تشخیص هیدروپس بررسی می شود. تحقیقات جدید نشان می‌ دهد که MRI با کنتراست در گوش داخلی می تواند تجمع مایع اندولنفاتیک را ثابت می کند؛ اما احتمالا نوع اولیه (Meniere) و ثانویه آن را از هم تفکیک نمی‌ کند. به همین خاطر اغلب از آن استفاده نمی‌ شود و معاینات بالینی دقیق ‌تر هستند.

اهداف درمان

جزئیات بیماری Meniere’s یا همان تجمع مایع آندولنف اولیه به شکل مجزا بررسی شده‌ است. به طور خلاصه بیماری منیر توسط حملات شدید ، ناگهانی و دوره ایی سرگیجه، وزوز، کم شنوایی و احساس پری گوش شناخته می شود. این حملات معمولا در فواصل هفتگی یا ماهانه رخ می‌ دهد و در دوره بین آن ‌ها هیچ علائمی بروز نمی ‌کند. این مشکل سال‌ ها شنوایی و تعادل فرد را تحت تاثیر قرار می ‌دهد.

بیماری منیر در بیش از نیمی از افراد ، هر دو گوش را درگیر می ‌کند. درمان این مشکل با هدف بهبود علائم مدیریت حملات حاد، مقابله با اختلال در شنوایی و تعادل و افزایش کیفیت زندگی فرد انجام می شود .

درمان هیدروپس آندولنف ثانویه ((secondary endolymphatic hydrops (SEH) تا حدودی متفاوت است. از آن‌جایی که هیدروپس آندولنف ثانویه نتیجه‌‌ ای از یک اختلال است علائم ادامه‌ دارتر از حملات ناگهانی نوع قبل هستند. با این حال آن‌ ها اغلب به اندازه نوع اولیه حاد نیستند. بنابراین هیدروپس آندولنف ثانویه تخریب کم تری نسبت به بیماری منیر در شنوایی و تعادل ایجاد می ‌کند.

درمان هیدروپس آندولنف ثانویه پنج هدف کلی دارد: تثبیت مایعات و سطوح الکترولیت بدن، تشخیص و درمان شرایطی که موجب این اختلال شده است، بهبود روزانه علائم، مدیریت علائم ثابت و متغییر و حفظ کیفیت زندگی فرد.

هدف اول: تثبیت مایعات بدن و سطوح الکترولیت

تثبیت مایعات و سطوح الکترولیت ممکن است به کاهش و بهبود علائم کمک کند. تغییر در رژیم غذایی جهت رسیدن به این ثبات ممکن است ضروری باشد.

رژیم غذایی هیدروپس یا hydrops diet regimen (HDR)  در اغلب افراد مبتلا به هیدروپس آندولنف ثانویه به طور مشخص احساس بهتری بدون هیچ درمانی ایجاد می‌ کند. رژیم غذایی هیدروپس ،سنگ بنای تمامی روش‌ های تثبیت سطوح مایعات بدن است. مهم ‌ترین جنبه این رژیم همان ثبات است. استفاده از رژیم غذایی متعادل در مقدار متوسط و در فواصل منظم (با غذاها و خوراکی‌ هایی که اندازه ‌ای ثابت دارند و در زمان مشخصی در روز میل می‌ شوند بدون اینکه از یک وعده غذایی کامل چشم پوشی شود یا  چند وعده غذای کوچک را جایگزین یک وعده غذای کامل کرد ) به ثبات میزان مایعات و الکترولیت بدن کمک می ‌کند .

دومین عنصر اصلی رژیم غذایی هیدروپس استفاده حداقل از املاحی همچون نمک و شکر است. این حلال ‌ها بدن را مجبور به استفاده از مقادیر زیادی مایعات جهت هضم می ‌کنند. این مسئله نوسان شدیدی در مایعات بدن و به تبع آن مایع آندولنف ایجاد می‌ کند که می تواند موجب تشدید علائم هیدروپس شود. یک نقطه شروع مهم این رژیم غذایی اجتناب از افزودن نمک و شکر به غذا و خودداری از مصرف غذاهای آماده همچون غذاهای کنسروی است.

یکی دیگر از نقاط رژیم غذایی هیدروپس ، مصرف کافی مایعات است. بدن جهت ارائه بهترین عملکرد نیاز به مقادیر زیادی آب دارد. یعنی حدود شش تا هشت لیوان که در فواصل معینی در روز استفاده شوند. این مسئله نیز اهمیت دارد که میزان آب از دست رفته بدن را پیش‌بینی و جایگزین کنید. آب بدن هنگام ورزش، تب یا در معرض هوای گرم کاهش پیدا می ‌کند. مایعات مختلفی همچون نوشابه با قند کم، چای گیاهی، میوه ‌های کم‌ شیرین و آب سبزیجات ممکن است بخشی از میزان آب روزانه را تامین کند. مصرف روزانه کافئین ( موادی مانند قهوه، چای، کولا، شکلات و برخی داروها) و الکل که بسیار ادرارآور هستند باید محدود شوند زیرا موجب کاهش مایعات بدن می‌شوند.

پزشکان ممکن است برخی داروهای ادرارآور را تجویز کنند که علت آن کاهش مایعات بدن نیست بلکه از این طریق روی کلیه‌ ها فشار وارد می ‌شود که مقدار ثابتی در روز مایعات را دفع کنند و نوسان مایعات در بدن به حداقل برسد. با شروع استفاده از داروهای ادرارآور نوشیدن مقادیر زیادی از آب بسیار مهم است و از خشکی مایعات بدن جلوگیری می ‌کند. با استفاده از برخی داروهای ادرارآور نیاز به مصرف مکمل‌ های پتاسیم است که میزان پتاسیم از دست رفته در ادرار را جایگزین کند. بنابراین بسیار مهم است که آب و مواد غذایی و داروها طبق تجویز پزشک مصرف شوند.

هدف دوم: تشخیص و درمان شرایط خاص

این هدف پیچیده است و به کمک متخصص گوش و حلق و بینی و متخصص که کمک‌ های ابتدایی را ارائه می کند( متخصص داخلی، پزشک خانواده،پرستار و …) نیازمند است. زمانی‌که شرایط خاص یا علت اصلی مشکل شناخته شود و تحت درمان قرار بگیرد علائم هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه با یک مدیریت مناسب در طول زمان رو به بهبودی می ‌رود. هیدروپسی که در اثر ضربه مغزی یا جراحی گوش ایجاد شود نیز معمولا در طول درمان یک یا دو سال بهبود پیدا می‌ کند.

هدف سوم: بهبود علائم روزانه

با استفاده از رژیم غذایی هیدروپس و همچنین یک داروی ادرارآور علائم تعادلی بهبودی چشمگیری پیدا می‌ کند. با کمک داروهای مناسب دیگر نیز از سرگیجه، تهوع یا استفراغ مداوم جلوگیری می‌ شود.

راه کارهای دیگری که جهت کاهش علائم هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه پیشنهاد می‌ شوند شامل موارد زیر هستند:

حفظ وزن طبیعی یا کاهش هرگونه اضافه وزن. زمانی که فرد اضافه وزن دارد سیستم وستیبولار باید جهت مقابله با حجم وزنیه بالاتری از طبیعی جهت نگه داشتن بدن در خط وسط تلاش کند.

خودداری از مصرف زیاد آسپرین که ممکن است وزوز موقت گوش را ایجاد کند.

خودداری از مصرف ایبوپروفن و دیگر داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی که اثر مستقیمی بر تعادل مایعات دارند و علائم هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه را در برخی بیماران تشدید می ‌کند.

ترک مصرف دخانیات. مصرف دخانیات شریان های ریزی را که وظیفه تغذیه گوش را بر عهده دارد از اکسیژن محروم می‌ کند.

حفظ سلامت کلی بدن با ورزش و خواب کافی. هردوی این موارد ضمن کمک به سلامت قلب و عروق از گوش داخلی حمایت می‌ کند. ورزش به عضله ‌سازی کمک می‌ کند که جهت حفظ تعادل بدن لازم است.

توانبخشی وستیبولار نوعی فیزیوتراپی تخصصی برای بیماران وستیبولار است که تحمل فعالیت و سطح کلی انرژی را بهبود می‌ بخشد و علائم سرگیجه و عدم تعادل را کاهش می ‌دهد. علائم شناختی که به همراه اختلالات دهلیزی بروز می‌کنند نیز-همانند اختلال در تمرکز، حافظه کوتاه مدت و مشکل در خوانش یا اولویت‌بندی وظایف است – با کنترل هیدروپس کاهش پیدا می‌ کنند. درضمن  کاردرمان ها و گفتاردرمان ‌ها نیز در صورت باقی ماندن علائم به شما کمک خواهند کرد.

هدف چهارم: مدیریت علائم پایدار و تغییرات

اگر سرگیجه و گیجی مهارناپذیر شوند اقدامات تهاجمی بیش تری ممکن است درنظر گرفته ‌شود. درمان ‌های دارویی و جراحی به صورت انتخابی جهت حذف ساختارهای معیوب گوش داخلی استفاده می ‌شوند. عمل ‌های جراحی مختلفی ممکن است پیشنهاد شود. یکی از آنها فرآیند کاهش فشار آندولنفاتیک، با هدف کاهش فشار مایع در گوش داخلی است. نوع دیگری از جراحی لابیرنکتومی( labyrinthectomy)  است. در این نوع جراحی ساختار غشای گوش داخلی که گرانش و تغییرات حرکتی را تشخیص می ‌دهد تخریب می ‌شود. اتصال مجرای نیم دایره و نوروتکتومی( قطع کردن عصب دهلیزی بین گوش و مغز) تغییرات مکانیکی را ایجاد می ‌کند که از ارسال سیگنال‌ های غیرطبیعی به مغز جلوگیری می ‌کند در نتیجه علائم کاهش پیدا می‌کند. این روش‌ها اختلال اصلی را درمان نمی ‌کنند و بدون خطر نیستند؛ ولی در برخی موارد علائم را بهبود می ‌بخشند.

هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه همیشه منجر به کاهش شنوایی قابل توجه نمی ‌شود. اگر این اتفاق بیافتد سمعک‌ های مدرن و دیگر دستگاه‌ های کمکی ممکن است مفید باشند. در ضمن جهت مقابله با وزوز گوش نیز از دستگاه‌ های پوشاننده ی وزوز کمک گرفته می‌ شو د.

خیلی اوقات افرادی که به اختلالات گوش مبتلا هستند سعی می ‌کنند با انجام فعالیت ‌های محدود از تشدید علائم خود جلوگیری کنند. این بی ‌فایده است. در حقیقت فعالیت و مشغله هرچه بیش تر به همراه محدودیت ‌های ایمن به مغز کمک می‌کند که با تغییرات عملکرد گوش داخلی منطبق شود و به کنترل علائم کمک ‌کند. پزشکان ممکن است یک دوره توانبخشی دهلیزی را جهت کمک به جبران پذیزی مغز در عملکردهای تعادلی پیشنهاد کنند.

هدف پنجم: حفظ کیفیت زندگی

مانند هر اختلال مزمن دیگر حفظ یک چشم ‌انداز سلامت و تاحد ممکن طبیعی بسیار ضروری است. ساخت یک فضای امن پزشکی در خانه نیز مهم است. در ضمن باید توجه داشت که شخص نباید امور خطرآفرینی همچون رانندگی، بالارفتن از نردبان یا انجام برخی از ورزش‌ ها را انجام دهد.

اختلال گوش داخلی به عنوان یک اختلال” نامرئی”، مدیریت سختی دارد. شخص ممکن است احساس بسیار ناخوشاینده داشته باشد ؛ اما در عین حال از نظر دوستان و خانواده عادی و بدون مشکل به‌ نظر برسد. آموزش به اطرافیان درمورد بیماری به درک بهتر آن‌ ها از سختی ‌ها و عواقب اختلال دهلیزی کمک می‌ کند. مشاوره یا شرکت در یک گروه پشتیبانی برای افرادی با اختلال گوش داخلی به مقابله با پریشانی یا افسردگی ثانویه‌ای که به همراه شرایط آن‌ ها بروز می‌ کند ممکن است کمک ‌کننده باشد. در هرصورت پزشکان و کادر درمانی منبع اصلی بیمار در درک و برخورد با هیدروپس آندولنفاتیک ثانویه هستند.